ست ویلیامز یا دستگاه تقطیر ویلیامز (Williams' Glass Set) که یکی از تجهیزات آزمایشگاهی برای اندازه‌گیری عدد ید (Iodine Value) در چربی‌ها و روغن‌هاست.
این روش به روش ویلیامز (Williams Method) معروف است و در استانداردهای معتبری مثل ISO 3961 و AOCS Tg 1a-64 توصیه شده است.
در ویدئوی زیر مراحل ساخت ست ویلیامز یا دستگاه تقطیر ویلیامز را توسط گروه تولیدی زرین پیرکس مشاهده می کنید:
این دستگاه یک مجموعه شیشه‌ای آزمایشگاهی مخصوص است که برای تعیین عدد ید (شاخص میزان اشباع‌نبودن روغن‌ها و چربی‌ها) به روش ویلیامز (Williams Method) استفاده می‌شود.
✔ صنایع غذایی (آنالیز روغن‌های خوراکی مثل سویا، کانولا، زیتون).
✔ صنایع شیمیایی (ساخت صابون، رنگ‌ها و مواد پوششی).
✔ صنایع دارویی (بررسی کیفیت روغن‌های پایه دارویی).
✔ تحقیقات دانشگاهی (آنالیز ترکیبات آلی در شیمی آلی).
روش کار (به طور خلاصه):
۱. نمونه روغن با معرف وییس (Wijs Solution) مخلوط می‌شود.
۲. دستگاه تقطیر کمک می‌کند تا واکنش کامل شود.
۳. مقدار ید جذب شده محاسبه می‌شود تا عدد ید مشخص شود.
عدد ید (Iodine Value) چیست و چرا اندازه‌گیری می‌شود؟
- عدد ید نشان‌دهنده میزان اشباع‌نبودن (وجود پیوندهای دوگانه) در روغن یا چربی است.
- هرچه عدد ید بالاتر باشد، روغن غیراشباع‌تر (مثل روغن زیتون یا آفتابگردان) و هرچه پایین‌تر باشد، اشباع‌تر (مثل روغن نخل یا چربی حیوانی) است.
- این عدد در کنترل کیفیت روغن‌های خوراکی، صنعتی و حتی تولید صابون اهمیت زیادی دارد.
عدد ید از رابطه زیر محاسبه می‌شود:
{عدد ید} = \frac {(B - S) \times N \times 12.69}{\text{جرم نمونه (گرم)}}
- B: حجم تیوسولفات مصرفی برای بلانک (نمونه شاهد).
- S: حجم تیوسولفات مصرفی برای نمونه اصلی.
- N: نرمالیته تیوسولفات.
📌 الف) آماده‌سازی نمونه:
۱. مقدار دقیقی از روغن (حدود ۰.۱ تا ۰.۵ گرم) را در بالن تقطیر می‌ریزند.
۲. ۱۰-۲۰ میلی‌لیتر حلال مناسب (مثل کلروفرم یا تتراکلریدکربن) اضافه می‌کنند.
📌 ب) اضافه کردن معرف وییس (Wijs Reagent):
۳. ۲۵ میلی‌لیتر معرف وییس (حاوی یدومونوکلرید ICl) به نمونه اضافه می‌شود.
۴. درب بالن را بسته و به مدت ۳۰ دقیقه در تاریکی (برای جلوگیری از تجزیه نور) نگه می‌دارند تا واکنش کامل شود.
📌 ج) تیتراسیون (سنجش مقدار ید مصرف‌نشده):
۵. پس از اتمام واکنش، ۱۵ میلی‌لیتر محلول یدید پتاسیم (KI) اضافه می‌کنند.
۶. سپس با سدیم تیوسولفات (Na₂S₂O₃) استاندارد، ید آزادشده را تیتر می‌کنند.
۷. از نشاسته به عنوان اندیکاتور استفاده می‌شود (تغییر رنگ از آبی به بی‌رنگ).
❓ سوالات متداول (FAQ)
۱. چرا از معرف وییس (ICl) استفاده می‌کنند؟
- چون واکنش‌پذیری بالایی با پیوندهای دوگانه دارد و نتیجه دقیق‌تری می‌دهد.
۲. جایگزین‌های ست ویلیامز چیست؟
- روش‌های دستگاه‌های طیف‌سنجی (مثل FTIR) یا کروماتوگرافی گازی (GC)، اما ست ویلیامز ارزان‌تر و در دسترستر است.
۳. خطاهای رایج در استفاده از این دستگاه چیست؟
- نوردهی زیاد به معرف وییس (تجزیه نور).
- ناخالصی در نمونه روغن.
- خطا در تیتراسیون.
🎯 جمع‌بندی نهایی
ست ویلیامز یا دستگاه تقطیر ویلیامز شیشه‌ای یک دستگاه کلاسیک ولی پرکاربرد در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت و تحقیقاتی است که با دقت خوبی عدد ید روغن‌ها را اندازه می‌گیرد.
زین پیرکس تولید کننده تخصصی ست ویلیامز یا دستگاه تقطیر ویلیامز در ایران بوده و میتوانید این محصول را مستقیما از تولیدکننده تهیه نمایید.
